1225 – Halle krijgt stadsrechten.
Johanna van Constantinopel schenkt Halle de stadsrechten.
Johanna van Constantinopel was een belangrijke middeleeuwse vorstin die van 1205 tot haar dood in 1244 over Vlaanderen en Henegouwen regeerde. Ze werd geboren rond 1199 als de oudste dochter van Boudewijn IX, graaf van Vlaanderen en Henegouwen, en Maria van Champagne. Haar vader werd in 1204 tot keizer van het Latijnse Keizerrijk van Constantinopel gekroond, maar verdween in 1205 tijdens een kruistocht. Haar moeder stierf eveneens kort daarna, waardoor Johanna en haar jongere zus Margaretha op jonge leeftijd wees werden.
Een jeugd onder voogdij
Na de verdwijning van haar vader kwam Johanna onder de hoede van koning Filips II van Frankrijk, die haar belangen als voogd behartigde. Haar erfenis was zeer begeerd, en verschillende partijen probeerden controle over haar graafschappen te verkrijgen. In 1212 werd ze uitgehuwelijkt aan Ferrand van Portugal, een Portugees prins die steun genoot van de Franse koning.
Huwelijk met Ferrand van Portugal en strijd tegen Frankrijk
Het huwelijk met Ferrand bracht Johanna in conflict met de Franse kroon. Ferrand sloot zich aan bij een coalitie van Vlaamse en Duitse vorsten die zich tegen Filips II verzetten. Dit leidde tot de Slag bij Bouvines in 1214, waar de Franse koning een beslissende overwinning behaalde. Ferrand werd gevangen genomen en bleef tot 1227 in Franse gevangenschap. Tijdens zijn afwezigheid had Johanna de moeilijke taak om haar graafschappen te besturen en de interne rust te bewaren, ondanks de voortdurende Franse druk.
Een tweede huwelijk en binnenlandse conflicten
Na de vrijlating van Ferrand keerden de spanningen in Vlaanderen en Henegouwen niet direct terug naar een stabiele situatie. Ferrand overleed in 1233, waarna Johanna in 1237 hertrouwde met Thomas van Savoye. Dit huwelijk bleef kinderloos en had weinig invloed op haar bestuur. In de daaropvolgende jaren kreeg ze te maken met opstanden en rivaliteit, vooral van haar eigen familie. Haar jongere zus Margaretha, gehuwd met Boudewijn van Namen, betwistte de nalatenschap en probeerde Johanna’s gezag te ondermijnen.
Cultureel en religieus beleid
Ondanks de politieke moeilijkheden had Johanna ook aandacht voor religie en economische ontwikkeling. Ze ondersteunde kloosters en abdijen, zoals de abdij van Ter Duinen en de abdij van Flines. Ze bevorderde ook de handel en de ontwikkeling van steden, wat bijdroeg aan de economische bloei van Vlaanderen in de 13e eeuw. Onder haar bewind groeiden steden zoals Brugge en Gent uit tot belangrijke handelscentra.
Stadsrechten voor Halle dankzij een valse Boudewijn?
Rond 1224 verscheen in Vlaanderen een man die beweerde Boudewijn IX te zijn. Hij wist velen te overtuigen, vooral in Henegouwen, waar hij werd gesteund door lokale edelen en steden. Hij beweerde dat hij jarenlang in gevangenschap had gezeten en nu was teruggekeerd om zijn rechten op de graafschappen op te eisen. Zijn bewering bracht Vlaanderen en Henegouwen in opschudding. Sommige edelen en steden, die ontevreden waren met het bewind van Johanna, schaarden zich achter hem. Dit zette Johanna aan om andere steden stadsrechten te geven. Stadsrechten krijgen betekende onder andere ook troepen leveren aan de landvrouw/-heer die ze geeft. Op die manier kon de gravin zich verzekeren van slagkracht mocht het tot een gewapend conflict komen met haar zogenaamde vader. Johanna ontkende stellig dat deze man haar vader was en liet hem uiteindelijk in 1225 gevangennemen. Hij werd berecht in Rijsel en schuldig bevonden aan bedrog.
Overlijden en opvolging
Johanna stierf op 5 december 1244. Omdat ze geen erfgenamen had, werd ze opgevolgd door haar jongere zus Margaretha II van Vlaanderen, wat leidde tot verdere conflicten binnen de familie. Haar bewind was turbulent, maar ze wist ondanks de moeilijkheden Vlaanderen en Henegouwen relatief zelfstandig te houden te midden van Franse druk en interne twisten. Johanna van Constantinopel blijft een van de meest opmerkelijke gravinnen uit de middeleeuwse geschiedenis van de Lage Landen, bekend om haar vastberadenheid en diplomatie in een periode van grote politieke onzekerheid.
(Bron: Johanna en Margaretha, gravinnen van Vlaanderen en prinsessen van Constantinopel, door Thera Coppens, uitgegeven door Lannoo. Afbeelding Johanna en Margaretha van Constantinopel geportretteerd door Alexis Du Rietz).
